14 Temmuz 1995’te, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Meslek Yüksekokulu mezuniyet töreni sırasında yaşanan olay Türkiye’deki başörtüsü yasağı tartışmalarının en çarpıcı anlarından biri olarak tarihe geçmiş vakalardan biridir. 1990’lı yıllar, üniversitelerde ve kamusal alanlarda başörtüsü yasağına karşı direnişin ve bu yasağın sert şekilde uygulanmasının en yoğun yaşandığı dönemlerden biriydi.
Olayın Arka Planı
14 Temmuz 1995’te, Sivas Cumhuriyet Üniversitesi Hemşirelik Meslek Yüksekokulu mezuniyet töreni sırasında yaşanan bu olay, Türkiye’deki laiklik uygulamalarının o dönemde bireylerin temel hak ve özgürlükleri üzerindeki etkisini gözler önüne seren örneklerden biridir. Başörtülü öğrencilerin üniversitelere girişinin yasak olduğu bu yıllarda, mezuniyet törenleri dahi bu yasağın bir parçası haline getirilmişti.
Behiye Karadeniz, o yıl okul birincisi olarak mezun olmuştu. Ancak başörtüsü taktığı için, resmi mezuniyet törenine katılmasına izin verilmemişti. Buna rağmen Behiye Karadeniz ve iki arkadaşı, törende bulunmak ve haklarını savunmak amacıyla salona girdiler. Karadeniz’in, “Ben okul birincisiyim ama törene katılmama izin verilmedi” sözleri, salonda büyük bir şok etkisi yarattı. Ancak bu şokun ardından, olay bir saldırıya dönüştü. Bir öğrenci, Behiye Karadeniz’in kepini zorla başından çekip aldı ve ona konuşma hakkı olmadığını sert bir şekilde ifade etti. Yanındaki arkadaşı Zöhre Kınık da benzer bir saldırıya maruz kaldı.
Sembol Haline Gelen Direniş
Bu olay, Türkiye’de 1990’lardan itibaren yoğunlaşan başörtüsü yasağına karşı mücadelenin sembollerinden biri oldu. Behiye Karadeniz ve arkadaşlarının yaşadığı bu olay, kadınların eğitim hakkı ve dini özgürlükler açısından ciddi bir ihlali temsil ediyordu. Bu tür olaylar, 28 Şubat süreciyle birlikte daha da derinleşti ve başörtülü kadınların üniversitelere girişinin tamamen engellenmesine kadar ilerledi.
Ancak yıllar içinde bu yasaklara karşı toplumda ve hukuki alanda önemli değişimler yaşandı. Türkiye’de başörtüsü yasağı, özellikle 2010’lu yıllarda kaldırıldı ve başörtülü kadınların üniversite eğitimi alma, kamusal alanlarda bulunma hakkı anayasal güvence altına alındı.
Sonuç
14 Temmuz 1995’te Sivas’taki bu olay, Türkiye’de başörtüsü yasağının yol açtığı toplumsal gerilimleri ve hak ihlallerini gözler önüne serdi. Behiye Karadeniz ve diğer mağdurlar, sadece bireysel olarak bir saldırıya uğramadılar, aynı zamanda bir dönemin baskıcı uygulamalarının kurbanı oldular. Bugün geriye dönüp bakıldığında, bu olay gibi vakalar, Türkiye’nin demokrasi ve özgürlükler alanındaki değişim sürecinin önemli bir parçası olarak değerlendirilmektedir.
14 Temmuz 1995: Cumhuriyet Üniversitesi Sivas Hemşirelik Meslek Yüksekokulu Mezuniyet Töreninde Yaşanan Olayın Sosyo-Politik İncelemesi
Giriş
14 Temmuz 1995 tarihinde, Cumhuriyet Üniversitesi Sivas Hemşirelik Meslek Yüksekokulu’nda düzenlenen mezuniyet töreni, öğrenci ve akademisyenler için sevinç ve gurur dolu anların yaşandığı, geleneksel tören ritüellerinin yerine getirilmesinin ötesinde sembolik bir anlam taşıyan bir gün olarak hafızalara kazındı. Ancak, törenin akışı içerisinde yaşanan beklenmedik bir olay, o günün atmosferini dramatik bir şekilde değiştirdi. Bu makalede, olayın gelişimi, altında yatan toplumsal ve ideolojik dinamikler ile eğitim hayatında yaşanan ayrımcılık örnekleri üzerinden bir analiz sunulacaktır.
Olayın Gelişimi ve Anlatımı
Mezuniyet töreninde, öğrenciler kep düzeninde sıralanarak diplomalarını alıyor, birbirlerini tebrik ederken alışılagelmiş bir kutlama havası hâkimdi. Fakat törenin tam ortasında, mekâna giren başörtülü üç genç kızın varlığı, beklenmedik bir hareketlenmeye yol açtı. Olayın tanıklık ettiği anlarda, içeriye giren öğrencilerden birinin “Ben okul birincisi oluyorum. Birinci olduğum halde bu törene katılmamama izin verilmedi” ifadesi, yalnızca kişisel bir iddia değil, aynı zamanda sistemdeki uygulamalara yönelik bir eleştiri niteliği taşıyordu. Salonda yaşanan şok ve heyecanın ardından, törenin “sahte” olduğuna dair yorumda bulunan bir öğrencinin, öfke ve hırsın etkisiyle başörtülü öğrencilere yönelik fiziksel saldırıya girişmesi, olayın dramatikliğini artırdı. Söz konusu öğrenci, okul birincisi olduğunu iddia eden Behiye Karadeniz’e yönelik sert sözler sarf ederek, kepini çekip alma eylemine girişmiş; aynı şekilde, arkadaşını korumaya çalışan Zöhre Kınık’a da müdahalede bulunarak benzer davranışlarda bulunmuştur.
İdeolojik ve Sosyo-Kültürel Bağlam
Bu olay, yalnızca bireysel bir şiddet vakası olarak değerlendirilemez; aynı zamanda Türkiye’nin uzun yıllardır tartışılan laiklik ile dini değerler arasındaki çatışmanın bir yansıması olarak da ele alınmalıdır. 1990’lı yıllarda, özellikle devlet kurumlarında ve eğitim alanında başörtüsü konusu, toplumun farklı kesimlerinde yoğun tartışmalara neden olmuş, bu konuda alınan çeşitli kararlar ve uygulamalar, gençler arasında derin ayrışmalara yol açmıştır. Başörtülü öğrencilerin eğitim hayatındaki karşılaştıkları ayrımcılık ve dışlanma, akademik başarılarının görmezden gelinmesine sebep olurken, bu tür olaylar, toplumsal kutuplaşmanın da somut örneklerini gözler önüne sermiştir. Mezuniyet töreninde yaşanan bu olayda, hem sözlü hem de fiziksel şiddet eylemleri, farklı görüş ve yaşam tarzlarına sahip bireyler arasındaki gerilimin ne denli derinleştiğinin bir göstergesi olarak okunabilir.
Eğitim Ortamında Ayrımcılık ve Sembolizmin Rolü
Eğitim kurumları, toplumun modernleşme ve demokratikleşme sürecinde önemli bir yer tutarken, aynı zamanda bireylerin kimliklerinin şekillenmesinde ve toplumsal normların belirlenmesinde de kilit rol oynar. Mezuniyet törenleri, bu bağlamda öğrencilerin başarılarını simgeleyen, aynı zamanda geleceğe dair umut ve beklentilerin dile getirildiği ritüellerdir. Ancak, tören sırasında yaşanan bu aksaklık, başarıya ulaşmış bireylerin bile belirli siyasi ve toplumsal baskılar nedeniyle maruz kaldıkları ayrımcılığın ne kadar derinleştiğini ortaya koymaktadır. Başörtülü öğrencilerin karşılaştığı engeller, yalnızca akademik performansa dayalı adaletin sağlanmaması anlamına gelmiyor; aynı zamanda, bireylerin kendilerini ifade etme, seslerini duyurma ve sosyal hayatın eşit parçası olma haklarına da zarar veriyor.
Toplumsal Tepkiler ve Sonuçlar
Olayın yaşandığı gün, mezuniyet töreninde meydana gelen bu müdahale, katılımcılar arasında büyük bir şaşkınlık ve üzüntü yaratırken, aynı zamanda toplumun çeşitli kesimlerinde tartışma konusu haline gelmiştir. Fiziksel saldırı ve sözel taciz gibi eylemler, eğitim kurumlarında özgür düşünce ve bireysel hakların korunması gerektiği mesajını zedeleyen davranışlar olarak eleştirilmiştir. Olay, sonraki yıllarda benzer ayrımcılık vakalarının önlenmesi için atılması gereken adımlar, eğitim politikalarının yeniden gözden geçirilmesi ve toplumsal bilinçlenme çabalarının artırılması gerekliliğini de gündeme getirmiştir. Üniversite ortamında yaşanan bu tür gerilimler, devlet politikalarının, toplumsal normların ve bireysel hakların uyum içinde şekillenmesi gerekliliğini bir kez daha gözler önüne sermektedir.
Değerlendirme ve Sonuç
14 Temmuz 1995 tarihinde, Cumhuriyet Üniversitesi Sivas Hemşirelik Meslek Yüksekokulu mezuniyet töreninde yaşanan olay, bireysel başarı ve toplumsal adalet arasındaki çatışmanın, eğitim kurumları gibi önemli alanlarda ne denli hassas bir zemine oturduğunu göstermektedir. Bu olay üzerinden yürütülen incelemeler, toplumsal kutuplaşmanın ve ideolojik farklılıkların, bireyler arasındaki etkileşimlere nasıl yansıyabileceğini, eğitim alanındaki ayrımcılığın ise nasıl somut örneklerle ortaya çıkabildiğini ortaya koymaktadır.
Eğitim, toplumun ilerlemesi ve demokratikleşmesi için temel bir unsur olduğundan, bu tür olaylar üzerinden yapılan analizler; devlet kurumlarının, üniversitelerin ve sivil toplumun ortak çabalarıyla, bireylerin hak ve özgürlüklerinin daha etkin bir şekilde korunmasını gerektirdiğini işaret etmektedir. Ayrıca, bu tür olayların tarihsel bağlamda incelenmesi, gelecekte benzer olumsuzlukların önlenmesi için alınacak önlemlerin temelini oluşturacak, toplumsal uzlaşı ve diyalog ortamının güçlenmesine katkıda bulunacaktır.
Sonuç olarak, mezuniyet töreninde yaşanan bu olay, hem bireysel hem de toplumsal düzeyde önemli dersler barındırmakta; eğitimde eşitlik, ifade özgürlüğü ve insan onurunun korunması gibi temel değerlerin ne denli kırılgan olabileceğini bizlere hatırlatmaktadır. Bu bağlamda, geçmişte yaşanan bu tür olayların ışığında, gelecekte daha kapsayıcı ve adil bir eğitim ortamının oluşturulması için yapılacak çalışmalar, toplumun her kesimi tarafından desteklenmelidir.
Kaynak: Asıl baskı o günden sonra başladı, Emeti Saruhan, Gerçek Hayat, 20 Şubat 2017
