Türkiye Levantenleri: Tarih, Kültür ve Sosyoekonomik Etkiler
Giriş
Türkiye Levantenleri, Osmanlı İmparatorluğu döneminde özellikle Tanzimat sonrasında ticaret amacıyla kıyı şehirlerine yerleşen Avrupalıların soyundan gelen, günümüzde Türkiye’de yaşayan topluluğu ifade eder. Bu grup, özellikle Fransızlar ve İtalyanlar başta olmak üzere çeşitli Avrupa milletlerinden gelerek İstanbul, İzmir ve Mersin gibi şehirlerde yoğunlaşmışlardır. Türkiye’deki Levanten nüfusunun 1.000 civarında olduğu tahmin edilmektedir.
Köken Bilimi ve Anlam
Levanten terimi, Fransızca “Levant” sözcüğünden türemiştir ve “doğulu” veya “doğudan gelen” anlamına gelir. Tarih boyunca, Levant terimi “Akdeniz’in doğusundaki bölgeler” için kullanılsa da, özellikle Suriye, Lübnan, Ürdün ve İsrail’i ifade eder. Levanten tabiri ise, Fransız, İtalyan ve diğer Batı Avrupalı tüccar ve yerleşimcilerin Akdeniz’in doğu kıyılarında oluşturduğu, kozmopolit yapılarıyla dikkat çeken topluluğa atıfta bulunur.
Levantenlerin Tarihi
Ön Levantenler: Cenevizliler ve Venedikliler
Levant bölgelerindeki ilk Batı Akdenizli yerleşimciler, Bizans İmparatorluğu ile ticari ilişkiler kurmuş olan Cenevizliler ve Venediklilerden oluşuyordu. İstanbul Galata Kulesi gibi simgeler, Cenevizlilerin İstanbul’daki varlıklarının izlerini günümüze taşır. Venedikliler de Osmanlı İmparatorluğu döneminde Bizans ile ittifaklar kurarak bölgede etkili oldular. Levantenlerin kültürel izleri, özellikle Karadeniz kıyıları ve Ege adalarında daha belirgin bir şekilde hissedilmiştir.
Kapitülasyonlar ve Tanzimat Dönemi
Fransa ile Osmanlı İmparatorluğu arasında yapılan kapitülasyon antlaşmaları sonucu, Levant’ın kapıları Avrupalı tüccarlara açıldı. Bu süreç, Tanzimat Fermanı ile hız kazandı ve özellikle kıyı şehirleri Avrupalı tüccarların merkezi haline geldi. Levantenler, Osmanlı vatandaşı sayılmamalarının getirdiği vergi muafiyeti ve askerlikten muafiyet gibi avantajlar ile hızla zenginleştiler. Sanayileşme ve Batı kültürünün Osmanlı topraklarına taşınmasında Levantenler önemli bir rol oynadı.
Kurtuluş Savaşı ve Cumhuriyet Dönemi
Birinci Dünya Savaşı’nın ardından Levantenler, işgal güçleriyle ilişkilendirildikleri için birçok olumsuz tepkiyle karşılaştılar. Kurtuluş Savaşı sonrası özellikle İzmir yangınının ardından birçok Levanten Türkiye’yi terk etti. Türkiye Cumhuriyeti’nin kurulması ile birlikte azınlıkların ticaretteki ayrıcalıkları kaldırıldı. Ancak, bazı Levantenler Türkiye’de kalmayı tercih ederek ticaret ve sanayi alanında faaliyet göstermeye devam ettiler.
Türkiye’de Levantenlerin Dağılımı
İstanbul
İstanbul’da Levantenler, özellikle Pera ve Galata bölgelerinde yoğunlaştılar. 19. yüzyılda Levanten nüfusun 14.000 kişiye ulaştığı tahmin edilmektedir. Bu dönemde Levantenler, sosyal yaşamın yanı sıra ticari yaşamın da merkezi haline geldiler.
İzmir
Levantenlerin en yoğun yaşadığı şehirlerden biri olan İzmir’de, 19. yüzyıl nüfus verilerine göre 16.000 ila 25.000 Levantenin yaşadığı belirtilmektedir. Şehirdeki Levanten nüfus, İzmir’in ticari ve kültürel yapısını önemli ölçüde şekillendirmiştir.
Mersin
Amerikan İç Savaşı sırasında pamuğa olan talep arttığında, Mersin’deki Levantenler bu ihtiyacı karşılamak amacıyla bölgeye yerleştiler. 19. yüzyılın ikinci yarısında Levantenler, Mersin’de hızla nüfuz kazandılar ve burada Frenk Mahallesi olarak bilinen bölgede yerleşik hale geldiler.
Kültürel Yapı
Din
Levanten topluluğu dini açıdan homojen bir yapıya sahip olmamakla birlikte, Katolik, Protestan ve Ortodoks mezheplerini içermektedir. Türkiye’de Levantenlere özgü kiliseler olmamakla birlikte, Levantenlere ait olan veya Levantenler tarafından kullanılmış olan bazı kiliseler halk arasında Levanten kilisesi olarak adlandırılmaktadır.
Eğitim
Levantenler arasında eğitim oldukça önemlidir. Türkiye’deki Fransız, İtalyan ve Alman okulları, Levantenlerin eğitim hayatında önemli bir yere sahiptir. Bu okullarda, sadece Levanten ailelerin çocukları değil, aynı zamanda farklı etnik ve dini gruplardan çocuklar da eğitim almaktadır.
Türkiye Levantenlerinin Günümüzdeki Durumu
Türkiye’de Levanten topluluğu, özellikle İzmir, İstanbul ve Mersin gibi şehirlerde kültürel izlerini sürdürmektedir. Modern Türkiye’de azınlık statüsünde kabul edilmeyen Levantenler, sosyal ve ticari alanlarda aktif rol oynamaya devam etmektedirler.
© 2025 – 2024, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
