Panoptikon, 18. yüzyılda İngiliz filozof ve toplum kuramcısı Jeremy Bentham tarafından tasarlanan bir hapishane modelidir. Kelime anlamı olarak “her yeri gözetlemek” anlamına gelen Panoptikon, gözetime dayalı bir iktidar ve kontrol mekanizması olarak işlev görür.
Panoptikonun Yapısı:
- Merkezde bir gözetleme kulesi bulunur.
- Kule, dairesel bir şekilde yerleştirilmiş hücreleri tam olarak görecek şekilde konumlandırılmıştır.
- Hücrelerin duvarları, kuledeki gözlemciyi görmesine engel olacak şekilde tasarlanmıştır.
- Bu sayede, kuledeki gözlemci her zaman tüm hücreleri ve mahkumları görebilir, ancak mahkumlar gözlemciyi göremez.
Panoptikonun İşleyişi:
- Gözetim her zaman bir ihtimal olarak var olduğundan, mahkumlar her zaman izlendiklerini düşünmeye başlarlar.
- Bu durum, mahkumların kendiliğinden disiplinli davranmalarına ve kurallara uymalarına yol açar.
- Gözetleme, fiziksel olarak her zaman gerçekleşmese de, mahkumların zihninde bir “panoptik etki” yaratarak kontrol mekanizmasını sürdürür.
Panoptikonun Eleştirisi:
- Fransız filozof Michel Foucault, Panoptikon’u modern toplumda iktidarın işleyişini anlatan bir metafor olarak kullanmıştır.
- Foucault’ya göre, Panoptikon’da olduğu gibi, modern toplumda da iktidar görünmezdir ve her yerdedir.
- Bireyler, sürekli gözetim altında olduklarını düşünerek, kendiliğinden kontrol altına alınırlar.
- Bu durum, özgürlük ve özerklik gibi değerlerin zayıflamasına yol açar.
Panoptikonun Günümüzdeki Yansımaları:
- Panoptikon modeli, günümüzde hapishanelerin yanı sıra okullar, fabrikalar, hastaneler ve hatta kamusal alanlarda da kullanılmaktadır.
- Güvenlik kameraları, internet ve diğer teknolojik araçlar, panoptik gözetimi daha da yaygınlaştırmaktadır.
- Panoptikonun yarattığı “panoptik etki”, bireylerin özgürlük ve mahremiyetini tehdit etmektedir.
Panoptikon, modern toplumda iktidar ve gözetim ilişkilerini anlamak için önemli bir kavramdır. Bu kavramı anlamak, özgürlük ve mahremiyet gibi değerleri korumak için gereklidir.
© 2024, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
