Genel Af

Türk Hukuk Sisteminde Genel Af ve Türkiye’deki Uygulamaları

Af, hukuki bir kavram olarak, suç işlemiş bireylerin ceza veya cezalarının bir kısmından muaf tutulması ya da affedilmesi anlamına gelir. Yasal bir düzenleme ile, belirli suçlardan dolayı verilen cezaların kaldırılması veya hafifletilmesine denir. Af, davanın veya cezanın düşürülmesini sağlayan, sanığın cezaevine girmesini, girmişse çıkmasını sağlayan bir müessesedir. Diğer bir tanımla af, suçlar karşısında cezaya hükmetme yetkisini ortadan kaldıran, hükmedilmiş cezaların kısmen veya tamamen infazına engel olan ya da hükmedilmiş cezanın hafifletilmesi sonucunu doğuran düzenlemedir.

Af, esas itibariyle 1982 Anayasası’nın 87 ve 104. maddelerinde düzenlenmekte olup, teknik yönleri 5237 sayılı Türk Ceza Kanunu’nun (TCK) birinci kitap üçüncü kısmında “dava ve cezanın düşürülmesi” başlıklı dördüncü bölümde ele alınmıştır. Af yasama organı tarafından çıkarıldığından bir yasama işlemidir. Bu husus Anayasa’nın 87. maddesinde belirtilmiştir. Anayasa, Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) üye tamsayısının beşte üç çoğunluğunun kararyla genel ve özel af ilan etme yetkisi vermektedir.

Cumhurbaşkanı tarafından çıkarılan af ise tamamen idari bir işlem niteliğindedir. Af kanununda aksi bir düzenleme bulunmadığı takdirde, aftan yararlanma mecburidir ve bireylerin iradesine bağlı değildir. Davanın ve cezanın düşürülmesi nedenlerinden biri olan af, tarihin tüm dönemlerinde uygulanmış ve çeşitli hukuk sistemlerinde yer bulmuştur.

Türkiye Hukukunda Af Türleri

Anayasamızın ve TCK’nın düzenlemelerine göre, af iki türe ayrılmaktadır:

1. Genel Af: Kamu davasının düşmesi veya ceza mahkûmiyetinin tüm neticeleriyle birlikte ortadan kalkması sonucunu doğuran bir ceza hukuku düzenlemesidir (TCK 65/1. madde). Genel af, hem cezayı hem de suçu ortadan kaldırır. Bu durum, fiilin suç olma niteliğinin de yok olmasını ifade eder.
2. Özel Af: Kesinleşmiş hapis cezasının cezaevinde infaz edilmesinden vazgeçilmesi, cezaevinde infaz edilecek süreyin azaltılması veya hapis cezasının adli para cezasına çevrilmesini sağlayan bir ceza hukuku kurumudur (TCK 65/2. madde). Ancak, cezaya bağlı olan ya da hükümde belirtilen hak yoksunlukları özel affa rağmen devam eder.

Af Kanununun Sınırları

Af kanunlarında, orman suçları özel bir statüye sahiptir ve genelde af kapsamına alınamaz. Bunun dışındaki tüm suçların af kapsamına alınması mümkün olup, af kanununda aksi belirtilmedikçe af sadece adli cezaları kapsar. Disiplin cezaları veya zabıta tedbirleri gibi unsurlar, af kanunu ile kapsama dahil edilebilir.

Af, kışisel hakları kapsamaz. Daha açık bir ifadeyle, özel hukuka ilişkin hakların şahsi hak sahibi tarafından istenmesi, af kanunu ile bertaraf edilemez. Bu durum, affın ceza hukuku dışındaki hukuk dallarına etkisinin sınırlı olduğunu göstermektedir.

Türkiye’de Genel Afların Uygulanma Sebepleri

Türkiye’de genel afların uygulanmasının temel sebeplerinden biri, cezaevlerindeki mahkûm ve tutuklu sayılarının kapasitenin çok üzerinde olmasıdır. Cezaevlerindeki yoğunluk, mahkûmların insan haklarına aykırı koşullarda barındırılmasına neden olmakta, bu durum da hem ulusal hem de uluslararası insan hakları standartlarına aykırılık teşkil etmektedir. Genel aflar, cezaevlerindeki nüfusu azaltmak ve toplumsal barışı sağlamak amacıyla yasal bir çözüm olarak ortaya çıkarılmaktadır.

Ancak, genel af uygulamalarının ardında yatan daha derin bir sebep bulunmaktadır. Türkiye’de yargı sisteminde insan haklarına aykırı birçok yargılama usulü uygulanmakta, bu durumdan yüzbinlerce insan doğrudan etkilenmektedir. Yargı sistemindeki sorunlar, sadece bireyleri değil, onların aileleriyle birlikte milyonlarca kişiyi etkileyen toplumsal bir tahribata yol açmaktadır. Bu tahribatı engellemek adına genel af, yargı sistemindeki bozuklukların sonuçlarını telafi etmeye yönelik bir araç olarak kullanılmaktadır.

Ne var ki, 1974 yılında çıkarılan genel aftan bu yana Türkiye’de bir daha genel af ilan edilmemiştir. Bu durum, yargı reformlarının ve daha insancıl bir ceza adalet sisteminin ne kadar büyük bir ihtiyaç olduğunu bir kez daha gözler önüne sermektedir.

Cumhuriyet Tarihinde Genel Af Uygulamaları

Türkiye Cumhuriyeti tarihinde çeşitli dönemlerde toplumsal barışın sağlanması veya siyasal gerilimlerin azaltılması gibi sebeplerle genel af ilan edilmiştir. Bunların bazıları şu şekildedir:

1. 1923 Genel Affı: Cumhuriyetin kuruluşundan sonra toplumsal barışın sağlanması amacıyla ilan edilmiştir. Bu af, genel af statüsündedir.
2. 1933 Genel Affı: Cumhuriyetin 10. yılı dolayısıyla çıkarılmış ve geniş bir suç grubunu kapsamıştır. Bu af da genel af statüsündedir.
3. 1960 Genel Affı: 27 Mayıs Darbesi sonrasında, yeni bir siyasal dönemin başlangıcında toplumsal uzlaşmayı hedeflemiştir. Bu af, genel af olarak kabul edilmektedir.
4. 1974 Genel Affı: Kıbrıs Barış Harekâtı sonrasında, Cumhuriyetin 50. yılı dolayısıyla geniş kapsamılı bir af ilan edilmiştir. Bu af, genel af statüsündedir.

Sonuç

Genel af, hem ceza hukuku hem de siyasal tarih açısından kritik bir kurumdur. Türkiye Cumhuriyeti’nin geçmişinde çıkarılan genel aflar, toplumdaki gerilimleri azaltma, barışı yeniden tesis etme ve siyasal güvenliği sağlama amacı taşımıştır. Bununla birlikte, genel affın etkileri hukuk sistemi ve toplum üzerinde derin izler bırakmaktadır. Bu nedenle genel af, hukuki, sosyal ve siyasal boyutlarıyla önemli bir tartışma konusudur.

© 2025, Bedri Yılmaz.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International