Fordist Aile Modeli - Bedri Yılmaz

Fordist Aile Modeli Nedir?

Fordist aile modeli, adını 20. yüzyılın başlarında otomotiv sanayicisi Henry Ford’un geliştirdiği üretim tarzından alır. Fordizm, 1910’larda özellikle Ford’un fabrikalarında uyguladığı seri üretim ve verimlilik artırma odaklı çalışma yöntemlerini kapsar. Bu üretim tarzı, her işçinin belli bir görevi tekrarlayarak, zaman ve maliyet açısından verimli sonuçlar elde etmesi fikrine dayanır. Fordist üretim modeli, yalnızca sanayi ve ekonomik yapıda değil, aynı zamanda sosyal ve aile yapılarında da önemli değişikliklere neden olmuştur.

Fordist aile modeli, sanayileşme sonrası Batı toplumlarındaki çekirdek aile yapısını ifade eder. Bu modele göre aile, kapitalist üretim sisteminin destekçisi olarak yapılandırılmıştır ve şu unsurlarla karakterize edilir:

Çekirdek Aile: Anne, baba ve çocuklardan oluşan çekirdek aile yapısı öne çıkar. Geniş aileden uzaklaşılarak daha küçük ve bağımsız aile birimleri oluşturulur.
Cinsiyet Rolleri: Fordist aile modelinde, geleneksel cinsiyet rolleri baskındır. Erkek, evin geçimini sağlarken kadının asıl görevi ev işleri ve çocuk bakımı olarak belirlenir.
Ekonomik İşlevsellik: Ailenin temel işlevi, kapitalist sistemin ihtiyaç duyduğu iş gücünü yeniden üretmek ve istikrarlı bir tüketim kalıbını desteklemektir.

Bu aile modeli, iş gücü piyasasında ücretli erkek işçilerin çalışması ve kadınların çoğunlukla ev içi görevlerde sorumluluk üstlenmesi üzerine kurulu bir düzenlemeye dayanmaktadır.

Fordist Aile Modeli Kavramının Kökenleri

Fordist aile modeli, doğrudan Henry Ford tarafından dillendirilmiş bir terim olmasa da, sanayi toplumları ve kapitalizmin aile yapıları üzerindeki etkilerini araştıran sosyologlar tarafından geliştirilmiş bir analiz modelidir. Bu terimi ilk kez sosyal bilimlerde ayrıntılı biçimde inceleyen düşünürlerden biri, Antonio Gramsci olmuştur. Gramsci, Fordist üretim tarzının işçi sınıfı ve sosyal yapılar üzerindeki etkilerini analiz ederken, üretim sürecindeki değişimlerin aile ve toplumsal normlara nasıl yansıdığını vurgulamıştır.

Sosyolog Talcott Parsons da bu aile yapısının işlevselliğini araştırarak Fordist aile modelinin toplumsal yapıda “düzenleyici” bir rol oynadığını savunmuştur. Parsons’a göre, bu model toplumun istikrarını koruyarak, nesiller arası değer aktarımını ve toplumsal uyumu sağlamaktadır.

Fordist Aile Modelinin Destekleyen Yönleri

Fordist aile modeli, bazı açılardan kapitalist toplumlarda istikrar ve düzen sağlaması açısından desteklenmiştir. Destekleyici görüşler şu şekildedir:

Ekonomik İstikrar: Fordist aile modeli, çalışan erkek bireylerin evin geçimini sağlaması ve kadının ev içi rolleri üstlenmesiyle ekonomik bir yapı sunar. Bu, özellikle sanayileşme sonrası dönemde, toplumların üretim ve tüketim dengesini sağlamasına yardımcı olmuştur.
Toplumsal Uyum: Çekirdek aile yapısı, toplumsal değerlerin korunmasını ve nesilden nesile aktarılmasını sağlar. Bu model, toplumdaki bireylerin belirli rollerle topluma uyum sağlamasını kolaylaştırarak düzenli bir sosyal yapı yaratır.
Çocuk Yetiştirme: Fordist modelde kadınlar ev içinde çocuk yetiştirme görevini üstlenir ve böylece kapitalist sistemin gelecekte ihtiyaç duyacağı iş gücünün yetiştirilmesi sağlanır. Bu iş gücü, toplumun geleceği için gerekli olan “üretken bireyler”in yetiştirilmesini destekler.

Fordist Aile Modelinin Eleştirilen Yönleri

Fordist aile modeli, modern toplumların değişen dinamikleriyle uyumsuz hale gelmiş ve çeşitli eleştiriler almıştır. Bu eleştiriler, toplumsal cinsiyet eşitsizliği, bireylerin rollerinin kısıtlanması ve özgürlüğün sınırlanması gibi alanlarda yoğunlaşmaktadır:

Toplumsal Cinsiyet Eşitsizliği: Bu modelde, kadının ev içi rollere ve erkeğin de iş gücü piyasasında çalışan rolüne sıkı sıkıya bağlı olması, toplumsal cinsiyet eşitsizliğini pekiştirmiştir. Kadının iş gücüne katılımı önünde bir engel olarak değerlendirilen bu yapı, günümüzde eşitlikçi olmayan bir düzen olarak eleştirilmektedir.
Kalıplaşmış Rollerin Sınırlandırıcı Etkisi: Fordist model, bireylerin potansiyellerini sınırlayarak, kadın ve erkeklere belirli görevleri dayatır. Bu da bireylerin toplumsal beklentiler doğrultusunda davranmalarını zorunlu kılar ve bireysel özgürlük alanını daraltır.
Ekonomik Bağımlılık ve Güvensizlik: Fordist modelde ekonomik anlamda bağımlılık teşvik edildiğinden, kadınların erkeklere finansal olarak bağlı olması toplumsal güvenceyi sarsıcı bir etken olarak ele alınmaktadır. Özellikle boşanma veya işsizlik durumlarında, bu model ailelerin ekonomik ve sosyal güvencesini zayıflatmaktadır.
Modern Toplumların Gereksinimlerine Uygun Olmama: Modern toplumlar daha esnek, çeşitli aile yapıları ve bireylerin iş gücüne daha fazla katılımını teşvik eden modelleri benimsemiştir. Fordist modelin bu katı yapısı, modern toplumlarda uyum sağlamakta zorlanmaktadır.

Sonuç

Fordist aile modeli, sanayileşme sonrası toplumların aile yapısında önemli bir yer tutmuş olsa da, günümüzdeki değişen sosyal ve ekonomik ihtiyaçlar nedeniyle eleştirilmektedir. Bu modelin en önemli özelliklerinden biri, toplumsal düzenin sağlanmasına yönelik rollerin belirgin biçimde ayrılmış olmasıdır. Ancak toplumsal cinsiyet eşitsizliği, bireylerin kalıplaşmış roller içinde sıkışması ve esnekliğe sahip olmaması gibi sorunlar, bu modeli modern sosyal yapılar için uyumsuz hale getirmektedir.

Fordist aile modelini anlamak, kapitalist toplumların evrimini ve aile yapılarındaki dönüşümü analiz etmek açısından önemlidir. Bu model, geçmiş dönemlerde ekonomik ve toplumsal uyumu sağlamakta işlevsel olmuşsa da, günümüzde daha çeşitli ve eşitlikçi aile modellerine geçiş yapılmasını gerektiren bir anlayış değişimi yaşanmaktadır.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International