Türkiye’de Boykot Hakkı Anayasal Mıdır?

Anayasa, AYM ve AİHM Kararları Çerçevesinde Değerlendirme

Giriş

Boykot, bireylerin veya toplulukların bir malı, hizmeti, kurumu veya ülkeyi protesto amacıyla bilinçli şekilde dışlaması olarak tanımlanır. Günümüzde tüketici bilinciyle birleşen boykotlar, aynı zamanda demokratik katılım araçlarından biri haline gelmiştir. Peki, Türkiye Cumhuriyeti Anayasası bu tür bir eylemi hangi çerçevede değerlendirir? Boykot hakkı anayasal bir hak mıdır? Bu yazıda, Türkiye Anayasası, Anayasa Mahkemesi kararları ve Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) içtihatları ışığında bu sorulara yanıt arayacağım.

Anayasal Dayanaklar

1. Düşünce ve Kanaat Hürriyeti (Madde 25)

Bu maddeye göre:

“Herkes, düşünce ve kanaat hürriyetine sahiptir.”

Boykot çağrısı yapmak veya bir boykota katılmak, bir bireyin kanaatini ortaya koyma biçimidir. Dolayısıyla anayasal güvence altındadır.

2. Düşünceyi Açıklama ve Yayma Hürriyeti (Madde 26)

Bu hak, kişilere kanaatlerini “yazı, söz veya başka yollarla açıklama” yetkisi tanır. Dolayısıyla sosyal medya veya kamuya açık alanlarda boykot çağrısında bulunmak bu madde kapsamındadır.

3. Toplantı ve Gösteri Yürüyüşü Düzenleme Hakkı (Madde 34)

Boykot eylemleri çoğu zaman protesto yürüyüşleri veya basın açıklamalarıyla desteklenir. Anayasa’nın 34. maddesi bu tür eylemleri önceden izin almadan düzenleme hakkını güvence altına alır.

4. Sendikal Haklar ve Grev Hakkı (Madde 51 vd.)

Ekonomik boykotlar ve iş yavaşlatmalar da sendikal eylemler kapsamında değerlendirilir. Bu durum özellikle işveren politikalarına karşı yapılan kurumsal boykotlarda geçerlidir.

5. Temel Hak ve Hürriyetlerin Sınırlanması (Madde 13)

Boykot hakkı sınırsız değildir. Milli güvenlik, kamu düzeni ve başkalarının haklarının korunması gibi gerekçelerle sınırlanabilir. Ancak bu sınırlamalar ölçülülük ilkesine uygun olmalıdır.

Anayasa Mahkemesi’nin Emsal Kararı: 2021/8967

Karar Özeti:

Başvuru Numarası: 2021/8967
Başvuru Sahibi: Öğrenci olan başvurucu, eğitim kurumundaki fiyat politikasını protesto etmek amacıyla boykot çağrısıyapmış ve bu çağrı sonrası disiplin cezası almıştır.
Başvuru Gerekçesi: İfade özgürlüğünün ihlal edildiği gerekçesiyle AYM’ye bireysel başvuru yapılmıştır.
Karar Tarihi: 2024
Karar Metni: Anayasa Mahkemesi Karar Bilgi Bankası

Kararın Gerekçesi:

Anayasa Mahkemesi, başvurucunun boykot çağrısını barışçıl bir ifade biçimi olarak değerlendirmiştir. Kurumun başvurucuya verdiği disiplin cezasının, ifade özgürlüğü üzerinde caydırıcı etki yaratacak nitelikte olduğu belirtilmiştir. AYM şu ifadeye yer vermiştir:

“Başvurucunun fikirlerini açıklamak suretiyle bir boykota katılması ve buna başkalarını davet etmesi, demokratik toplumun temellerinden olan ifade özgürlüğü kapsamında değerlendirilmelidir.”

Süreç Ayrıntıları (Sözcü Gazetesi Kaynağına Göre):

Sözcü gazetesinde yer alan habere göre:

Başvurucu, özel bir eğitim kurumunun yemek hizmetleriyle ilgili fiyatlandırma politikasını eleştirerek sosyal medya üzerinden “yemek almayın, protesto edelim” çağrısında bulunmuştur.
Okul yönetimi, öğrenciyi disiplin kuruluna sevk ederek ceza vermiştir.
AYM, cezayı ölçüsüz bulmuş ve ifade özgürlüğünün ihlal edildiğine karar vermiştir.
Karar, ilerleyen süreçte tüm eğitim kurumları ve kamu çalışanları açısından emsal teşkil edecek niteliktedir.

Haber Kaynağı: Sözcü – AYM’nin boykotla ilgili emsal kararı

Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi (AİHM) Yaklaşımı

AİHM, ifade özgürlüğü ve kolektif eylem hakkı konularında oldukça geniş bir yorum benimser. Özellikle aşağıdaki davalar boykot hakkına dolaylı olarak ışık tutar:

Plattform Ärzte für das Leben v. Austria (1988)

AİHM, gösteri hakkının sadece ifade özgürlüğünü değil, aynı zamanda başkaları tarafından duyulmasını da kapsadığını vurgulamıştır.

Appleby v. United Kingdom (2003)

Bu davada özel mülkiyet alanlarında yapılan protesto eylemlerinin kamu yararı içermesi halinde engellenemeyeceği belirtilmiştir.

Bu içtihatlar, bireylerin ticari kuruluşlara karşı yürüttüğü boykotların demokratik toplum düzeni açısından korunması gerektiğini ortaya koymaktadır.

Sonuç: Boykot Anayasal Bir Haktır

Türkiye Cumhuriyeti Anayasası’nın düşünce, ifade, örgütlenme ve gösteri haklarını koruyan maddeleri çerçevesinde barışçıl boykot çağrıları açık biçimde korunmaktadır. Anayasa Mahkemesi’nin 2021/8967 sayılı kararı, bu hakkın ihlal edildiğinde nasıl anayasal güvence altına alınabileceğini göstermiştir.

Ancak bu hak, ölçülülük, meşruiyet, barışçıllık ve kamu düzenine uygunluk gibi anayasal ilkeler doğrultusunda kullanılmalıdır.