Boykot Nedir? Tanımı, Çeşitleri, Tarihi ve Hukuki Boyutları

Giriş

Boykot, bireylerin veya toplulukların ekonomik, sosyal ya da siyasi bir amaca ulaşmak için belirli bir kişi, kuruluş, devlet veya ürünle olan ilişkilerini gönüllü olarak kesmeleridir. Bu kesinti genellikle alışveriş yapmama, hizmet almama ya da üretim sürecine katılmama gibi eylemlerle ortaya çıkar. Boykot, pasif direnişin bir biçimi olarak görülür ve toplumsal hareketlerin sık başvurduğu barışçıl protesto yöntemlerinden biridir.

1. Boykot Nedir?

Boykot kavramı, İngilizce’de “boycott” olarak geçmektedir ve ismini 19. yüzyılda İrlanda’da yaşayan bir İngiliz toprak sahibi ajanı olan Charles Boycott’tan alır. Kendisi yerel halk tarafından ekonomik ve sosyal olarak dışlanmış, bu olay tarihsel olarak “boykot” kavramının ilk somut örneği olmuştur (Friedman, 1999: s.161).

Boykot, temelde şu üç unsuru içerir:

Bir tepki ya da protesto amacı taşır.
Bir kişi, kurum ya da devlet hedef alınır.
Eylem gönüllü temellidir; zorunlu veya yasaya dayalı değildir.

2. Boykotun Çeşitleri

Boykotlar amaçlarına, hedeflerine ve uygulama biçimlerine göre çeşitli alt kategorilere ayrılır:

a. Ekonomik Boykot

Bir ürünün, markanın, şirketin veya ülkenin ekonomik faaliyetlerine katılmaktan kaçınmaktır. Örneğin; Nestlé, Starbucks veya İsrail ürünlerine karşı yapılan boykotlar bu kategoriye girer.

b. Siyasi Boykot

Bir ülkenin diplomatik etkinliklerine veya siyasi temsilcilerine karşı yapılan katılmama eylemleridir. Örneğin; 1980 Moskova Olimpiyatları’nın birçok Batılı ülke tarafından boykot edilmesi gibi.

c. Kültürel Boykot

Bir ülkenin sanatçılarına, kültürel etkinliklerine veya medya ürünlerine karşı yapılan protestolardır. Örneğin; Güney Afrika apartheid rejimi döneminde ülkeye yönelik kültürel boykotlar.

d. Akademik Boykot

Bir akademik kurumun veya ülkenin akademik yayınlarına, konferanslarına, ortak çalışmalarına karşı yapılan protestolardır.

e. Tüketici Boykotu

Bireylerin tüketim alışkanlıklarını değiştirerek bir şirketi ya da endüstriyi hedef almasıdır. Genellikle çevre kirliliği, çocuk işçiliği veya hayvan hakları ihlalleri gibi etik nedenlere dayanır.

3. Boykotun Amacı ve Hedefleri

Boykotlar genellikle şu amaçlarla yapılır:

Haksızlığa dikkat çekmek
Baskı unsuru yaratmak
Politika değişikliği sağlamak
Kamuoyu oluşturmak
Alternatif bir ekonomik sistem önermek

Hedefler arasında özel şirketler, hükümetler, çok uluslu firmalar, medya kuruluşları veya bireyler olabilir.

4. Boykotun Hukuki Statüsü ve Cezai Yaptırımı

a. Uluslararası Hukukta Boykot

Boykot, temel bir ifade özgürlüğü biçimi olarak değerlendirilir. Bu bağlamda, İnsan Hakları Evrensel Bildirgesi’nin 19. maddesi ve Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi’nin 10. maddesi, boykot hakkını ifade özgürlüğü kapsamında korur. Ancak bu hak mutlak değildir; kamu düzeni, kamu güvenliği gibi gerekçelerle sınırlandırılabilir.

b. Türk Hukukunda Boykot

Türk hukukunda boykot doğrudan tanımlanmış bir suç ya da hak değildir. Ancak, Toplantı ve Gösteri Yürüyüşleri Kanunu çerçevesinde barışçıl protesto hakları mevcuttur. Bir kişi ya da grup, şiddet içermemek kaydıyla bir ürün ya da hizmeti boykot edebilir. Ancak boykot eylemi;

Şiddet içeriyorsa,
Tehdit içeriyorsa,
Kamu düzenini ciddi şekilde bozuyorsa,

Türk Ceza Kanunu kapsamında suç teşkil edebilir (TCK md. 115 – cebir ve tehdit yoluyla hakkın kullanımını engelleme).

5. Tarihteki Önemli Boykotlar

a. 1930 Tuz Yürüyüşü (Gandhi)

Hindistan’daki İngiliz sömürge yönetiminin tuz üzerindeki tekelini protesto eden Gandhi’nin organize ettiği yürüyüş ve tuz boykotu, pasif direnişin sembolüdür.

b. Montgomery Otobüs Boykotu (1955)

ABD’de Rosa Parks’ın tutuklanmasının ardından Afro-Amerikan halkı tarafından başlatılan bu boykot, sivil haklar hareketinin dönüm noktalarından biridir.

c. Güney Afrika Apartheid Boykotları (1960–1990)

Güney Afrika rejimine karşı uluslararası toplumun ekonomik ve kültürel boykotları, apartheid rejiminin sonlanmasında etkili olmuştur.

d. BDS Hareketi (2005-günümüz)

“Boycott, Divestment, Sanctions” hareketi, İsrail’in Filistin politikalarına karşı küresel bir sivil toplum boykot kampanyasıdır.

6. Boykotların Etkileri

Boykotların etkileri çok katmanlıdır:

Ekonomik Etki: Satışların düşmesi, marka itibarının zarar görmesi, yatırımcıların çekilmesi.
Siyasi Etki: Uluslararası baskı oluşması, iç politikada değişim.
Sosyal Etki: Toplumda bilinç artışı, aktivizmin yaygınlaşması.
Hukuki Etki: Yeni yasa ve düzenlemelerin oluşması.

Ancak her boykot başarılı olmaz. Başarısızlığa neden olan faktörler arasında örgütsüzlük, zayıf iletişim ve kısa vadeli motivasyonlar yer alır.

7. Boykotların Etkili Olması İçin Gereken Unsurlar

Net Hedef ve Mesaj: Boykotun kime karşı, neden yapıldığı açıkça belirtilmelidir.
Kitle Katılımı: Kitlesel destek olmadan ekonomik baskı sağlanamaz.
Alternatif Sunma: Boykot edilen ürünün yerine neyin tüketileceği açıklanmalıdır.
Medya Kullanımı: Sosyal medya ve geleneksel medya ile farkındalık oluşturulmalıdır.
Uluslararası Destek: Boykot, yerel sınırları aşarak küresel desteğe kavuşursa etkisi artar.

8. Türkiye’de Boykotun Durumu

Türkiye’de özellikle dış politika bağlamında halk tarafından desteklenen boykot çağrıları sık görülmektedir. İsrail, Fransa, ABD, Çin gibi ülkelere ait ürünlere yönelik boykotlar zaman zaman kamuoyunda tartışma konusu olmuştur. Ancak bu eylemler çoğu zaman bireysel ve dağınık olduğu için uzun vadeli ve sistematik bir değişim yaratmakta yetersiz kalmaktadır.

Hukuki olarak:

Şiddet ve cebir içermediği sürece boykot çağrısı yapmak suç değildir.
Ancak bir iş yerini veya kişiyi hedef alarak ekonomik olarak zarar vermeye yönelik organize boykotlar, haksız rekabet veya hakaret kapsamında değerlendirilebilir.

Sonuç

Boykot, toplumsal farkındalık yaratmanın, ekonomik baskı kurmanın ve siyasi değişimi tetiklemenin barışçıl bir yöntemidir. Etkili olabilmesi için planlı, uzun soluklu ve geniş katılımlı olması gerekir. Türkiye’de ve dünyada boykotlar hem bireysel bilinçlenmenin hem de kolektif hareketin bir göstergesi olmuştur. Ancak her boykotun etik, hukuki ve stratejik boyutlarının dikkatle ele alınması gerekir.

Kaynakça

Friedman, M. (1999). “Consumer Boycotts: Effecting Change Through the Marketplace and the Media”. Routledge.
European Court of Human Rights. (2023). Guide on Article 10 of the European Convention on Human Rights – Freedom of expression.
T.C. Anayasası, md. 34 ve 26.
Türk Ceza Kanunu, md. 115, 216.
UN Human Rights Council Reports (2022). The Legality of Peaceful Boycotts Under International Law.
Ackerman, P., & DuVall, J. (2000). “A Force More Powerful: A Century of Non-Violent Conflict”. Palgrave Macmillan.

BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International