Bibliyomani - Bedri Yılmaz

Bibliyomani: Bir Tutku mu, Bir Hastalık mı?

Bibliyomani (İng. bibliomania), aşırı ve kontrolsüz kitap toplama isteğiyle karakterize edilen bir durumdur. Kelime, Yunanca “biblion” (kitap) ve “mania” (çılgınlık, takıntı) sözcüklerinin birleşiminden türetilmiştir. Bibliyomani kavramı, genellikle bir hobi olarak kitap koleksiyonculuğuyla karıştırılsa da, psikolojik açıdan ele alındığında bir tür kompulsif (zorlantılı) davranış bozukluğu olarak değerlendirilebilir. Bu makalede bibliyomaninin tanımı, psikolojik yönleri, tarihçesi ve günümüz internet sistemleriyle olan ilişkisi ele alınacaktır.

1. Bibliyomani Nedir?

Bibliyomani, bireyin ihtiyacı olmasa bile aşırı miktarda kitap satın alma veya toplama dürtüsüne karşı koyamaması olarak tanımlanır. Bu durum genellikle şu belirtilerle kendini gösterir:

Kitapları okumaktan çok sahip olma arzusu: Bibliyomanlar, çoğu zaman satın aldıkları kitapları okumazlar, sadece sahip olmayı isterler.
Kitaplarla duygusal bağ kurma: Kitaplar, birer bilgi kaynağı olmaktan çıkarak kişinin kimliğinin bir parçası hâline gelir.
Maddi ve sosyal sorunlara yol açması: Kişi, kitap almak için maddi imkânlarını zorlayabilir ve hatta yaşam alanlarını kitaplarla doldurarak kaotik bir ortam oluşturabilir.
Kontrolsüz ve dürtüsel bir şekilde kitap satın alma: Kişi, ihtiyacı veya planı olmadan kitapları satın alır ve biriktirir.

Bu özellikler, bibliyomaniyi yalnızca bir hobi olmaktan çıkararak psikolojik bir bozukluk olarak ele alma gerekliliğini doğurur.

2. Bibliyomani Psikolojik Bir Hastalık mıdır?

Psikiyatride bibliyomani, Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) ve Bağımlılık Bozuklukları ile ilişkilendirilmektedir. Amerikan Psikiyatri Derneği’nin tanı kılavuzu DSM-5’te (Diagnostic and Statistical Manual of Mental Disorders), bibliyomani doğrudan bir hastalık olarak sınıflandırılmamış olsa da, “Biriktirme Bozukluğu” (Hoarding Disorder) ve Dürtü Kontrol Bozukluğu kategorilerine yakın bir durum olarak değerlendirilir.

Bibliyomani ile İlgili Psikolojik Yaklaşımlar

Obsesif-Kompulsif Bozukluk (OKB) Bağlantısı: Bibliyomanlar, kitap biriktirme konusunda obsesif (takıntılı) ve kompulsif (zorlantılı) bir eğilim gösterirler. Bu durum, kişinin zihinsel huzurunu sağlaması için bir ritüel hâline gelebilir.
Bağımlılık Perspektifi: Tıpkı alışveriş bağımlılığı veya koleksiyon bağımlılığı gibi, bibliyomani de kişiye geçici bir haz sağlayarak bağımlılık yaratabilir.
Psikanalitik Görüş: Sigmund Freud’un nesne yatırımı teorisine göre, bazı insanlar duygusal eksikliklerini nesnelere yönlendirerek doldururlar. Bibliyomanide, kitaplar yalnızca bilgi kaynağı değil, kişinin psikolojik dengesini koruyan nesneler hâline gelir.

Bibliyomani, bazen ciddi psikolojik sorunların bir belirtisi olabilir. Örneğin depresyon, anksiyete bozukluğu veya travmatik deneyimlerin ardından kişiler kitap toplama davranışı geliştirebilirler.

3. Bibliyomaninin Tarihçesi ve Ünlü Bibliyomanlar

Bibliyomani, tarih boyunca birçok entelektüelin ve koleksiyoncunun yaşadığı bir olgu olmuştur.

Ünlü Bibliyomanlar

Sir Thomas Phillipps (1792-1872): İngiliz antikacı, 40.000’den fazla nadir kitap ve 60.000 el yazması toplayarak tarihin en büyük koleksiyonlarından birini oluşturmuştur.
Stephen Blumberg: 23.000’den fazla nadir kitabı kütüphanelerden çalan ve “Kitap Hırsızı” olarak anılan ünlü bibliyoman.
Arthur Alfonso Schomburg: Afro-Amerikan tarihi üzerine devasa bir koleksiyon oluşturmuştur.
Umberto Eco: Ünlü İtalyan yazar ve akademisyen, 50.000’den fazla kitabı olan bir kütüphaneye sahipti ve kitap biriktirmenin bir tür entelektüel yatırım olduğunu savunuyordu.

Bibliyomani, zaman zaman olumlu ve üretken bir yönüyle de değerlendirilmiştir. Örneğin, büyük akademik kütüphaneler veya nadir eser koleksiyonları genellikle bibliyomanların tutkusu sayesinde ortaya çıkmıştır.

4. Bibliyomani ve İnternet: Dijital Çağda Yeni Bir Boyut

Teknolojinin gelişmesiyle birlikte kitap toplama ve saklama biçimleri de değişmiştir. İnternet, bibliyomanlar için yeni fırsatlar sunarken, aynı zamanda dijital ortamda yeni bağımlılık türleri doğurmuştur.

Dijital Bibliyomani (E-Kitap Koleksiyonculuğu)

Geleneksel kitap koleksiyonculuğunun yerini, dijital ortamda sınırsız sayıda e-kitap ve PDF toplama alışkanlığı almaktadır. Bazı kişiler binlerce e-kitabı indirmekten kendilerini alamazlar, ancak bu kitapların çoğunu asla okumazlar.

İnternetin Bibliyomani Üzerindeki Etkileri:

✅ Kolay Erişim: Kitaplara ulaşım hızlandığı için koleksiyon yapma süreci daha kolay hâle gelmiştir.
❌ Kontrolsüz Biriktirme: Fiziksel alana ihtiyaç duyulmadığından, kişi binlerce e-kitabı arşivleyerek yeni bir dijital bağımlılık geliştirebilir.
❌ Bilgi Tüketimi Yerine Sahiplik Arzusu: Kitapları okuma yerine “sahip olma” isteği ön plana çıkabilir.

Bazı psikologlar, dijital bibliyomaninin de geleneksel bibliyomani gibi obsesif bir rahatsızlığa dönüşebileceğini ve bireyin dijital dosya biriktirme takıntısına yol açabileceğini savunmaktadır.

5. Bibliyomaniden Nasıl Kurtulunur?

Eğer bibliyomani, kişinin günlük yaşamını olumsuz etkiliyorsa, şu yöntemler yardımcı olabilir:

📌 Dürtüsel satın alma alışkanlığını kontrol altına almak: Kitap alırken bir liste yapmak ve gerçekten ihtiyacınız olup olmadığını sorgulamak.
📌 Dijital minimalizm uygulamak: E-kitapları rastgele indirmek yerine bilinçli bir okuma planı oluşturmak.
📌 Okumaya odaklanmak: Kitapları biriktirmek yerine gerçekten okuyarak bilgi edinmeye yönelmek.
📌 Psikolojik destek almak: Eğer bibliyomani bir obsesif kompulsif bozukluk belirtisi olarak ortaya çıkıyorsa, bir uzmandan destek almak faydalı olabilir.

Sonuç

Bibliyomani, kitap sevgisi ve koleksiyonculuktan farklı olarak, dürtüsel ve kontrolsüz bir kitap biriktirme davranışı olarak tanımlanabilir. Psikolojik açıdan obsesif-kompulsif bozukluk ve bağımlılık ile ilişkili olabilir. Dijital çağda ise fiziksel kitapların yerini dijital arşivleme alışkanlıkları almaya başlamıştır. Bibliyomani, doğru yönetildiğinde kültürel bir zenginliğe dönüşebilirken, kontrolsüz bırakıldığında psikolojik ve maddi sorunlara yol açabilir.