Kitlesel imha silahları, özellikle nükleer silahların kullanımı, üretimi ve yayılmasını kısıtlayan çeşitli uluslararası anlaşmalar ve düzenlemeler mevcuttur. Nükleer silahların yarattığı yıkıcı etkiler göz önünde bulundurularak geliştirilen bu anlaşmalar, nükleer silahların kullanımını, üretimini ve yayılmasını kısıtlayarak uluslararası güvenliği sağlamayı amaçlamaktadır. İşte en önemlileri:
1. Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Anlaşması (NPT) – 1968
Nükleer Silahların Yayılmasının Önlenmesi Antlaşması (NPT), nükleer silahların yayılmasını engellemek, nükleer silahsızlanmayı teşvik etmek ve barışçıl nükleer teknolojilerin yayılmasını sağlamak amacıyla 1968 yılında imzalanmış ve 1970 yılında yürürlüğe girmiştir. Temel amaçları şunlardır:
- Yayılmayı Önlemek: Nükleer silah sahibi ülkeler, nükleer silah teknolojisini başka ülkelere aktarmamayı taahhüt eder.
- Silahsızlanma: Nükleer silah sahibi devletler, nükleer silahlarını kademeli olarak azaltmayı kabul ederler.
- Barışçıl Nükleer Teknoloji: Nükleer silahı olmayan ülkeler, bu teknolojiyi barışçıl amaçlarla kullanma hakkına sahip olur.
NPT’ye katılan ülkeler, nükleer silah sahibi (örneğin ABD, Rusya, İngiltere, Fransa, Çin) ve nükleer silah sahibi olmayan ülkeler olarak ikiye ayrılır. Ancak Hindistan, Pakistan ve İsrail gibi bazı ülkeler bu anlaşmaya taraf değildir.
2. Kapsamlı Nükleer Deneme Yasağı Antlaşması (CTBT) – 1996
Kapsamlı Nükleer Deneme Yasağı Anlaşması (CTBT), nükleer silah denemelerinin tamamen yasaklanmasını öngörmektedir. 1996 yılında imzalanan bu anlaşma, nükleer silahların geliştirilmesini ve denenmesini engellemek için oluşturulmuştur. CTBT’nin temel amacı, tüm üye ülkelerde her türlü nükleer denemeyi yasaklamaktır.
CTBT, özellikle gelişmiş bir izleme ağı kurarak nükleer denemeleri tespit etmeye yönelik adımlar atmaktadır. Fakat bu anlaşmanın tam anlamıyla yürürlüğe girebilmesi için bazı nükleer devletlerin (ABD, Çin, Hindistan, Pakistan, İsrail gibi) onayı gerekmektedir. Bu ülkeler anlaşmayı imzalamamış veya onaylamamıştır.
3. Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşması (TPNW) – 2017
Nükleer Silahların Yasaklanması Antlaşması (Treaty on the Prohibition of Nuclear Weapons – TPNW), nükleer silahların tamamen yasaklanmasını amaçlayan ilk bağlayıcı anlaşmadır. 2017 yılında Birleşmiş Milletler Genel Kurulu tarafından kabul edilen anlaşma, 2021 yılında yürürlüğe girmiştir. TPNW, nükleer silahların geliştirilmesi, test edilmesi, üretilmesi, edinilmesi, bulundurulması, kullanımı veya kullanım tehdidini yasaklar. Anlaşma ayrıca, nükleer silahlarla ilgili altyapıyı sürdürmeyi veya diğer ülkelerle bu alanda iş birliği yapmayı da yasaklamaktadır.
Ancak, bu antlaşmayı nükleer silah sahibi ülkeler imzalamamış, bu yüzden küresel ölçekte tam bir etki sağlayamamıştır. Buna rağmen, antlaşma nükleer silahların yasaklanmasına yönelik uluslararası farkındalığı artırma açısından önemlidir.
4. Stratejik Silahların Azaltılması Anlaşmaları (START) ve Yeni START – 1991 ve 2010
START (Strategic Arms Reduction Treaty) ve Yeni START, ABD ve Rusya arasında nükleer başlık ve fırlatma sistemlerinin azaltılmasını amaçlayan antlaşmalardır. İlk START antlaşması 1991 yılında, Yeni START ise 2010 yılında imzalanmıştır. Bu anlaşmalar iki ülkenin sahip olduğu kıtalararası balistik füzeler, denizaltıdan fırlatılan balistik füzeler ve ağır bombardıman uçakları gibi nükleer taşıyıcı sistemlerin sınırlandırılmasını öngörmektedir.
Yeni START antlaşması 2021 yılında ABD ve Rusya arasında beş yıl süreyle uzatılmış olup 2026’ya kadar geçerlidir. Bu anlaşmalar, iki ülke arasındaki nükleer silah yarışını kontrol altına almak amacıyla yapılan en önemli antlaşmalardan biridir.
5. Nükleer Silahsızlanma Bölgeleri Anlaşmaları
Dünya çapında belirli bölgelerde nükleer silahların bulundurulmasını yasaklayan bölgesel anlaşmalar da bulunmaktadır. Örneğin:
- Tlatelolco Antlaşması (1967): Latin Amerika ve Karayipler’de nükleer silahları yasaklamaktadır.
- Rarotonga Antlaşması (1985): Pasifik bölgesinde nükleer silahların kullanılmasını yasaklar.
- Bangkok Antlaşması (1995): Güneydoğu Asya’da nükleer silahları yasaklar.
- Pelindaba Antlaşması (1996): Afrika’da nükleer silahları yasaklar.
- Antarktika Anlaşması (1959): Antarktika bölgesinde nükleer testleri ve silahları yasaklar.
Bu anlaşmaların her biri, belirli bir coğrafi bölgedeki ülkelerin nükleer silah bulundurmasını veya test yapmasını yasaklayarak dünya çapında nükleer silahsızlanmayı teşvik etmektedir.
Sonuç
Kitlesel imha silahlarının özellikle de nükleer silahların kullanımı ve yayılması, günümüzde birçok uluslararası anlaşma ile sınırlandırılmıştır. Bu anlaşmalar, nükleer silahların tamamen yasaklanmasını sağlayamamış olsa da, nükleer silah yarışını ve yayılmasını önemli ölçüde kontrol altına almıştır. Özellikle NPT ve CTBT gibi anlaşmalar, küresel çapta nükleer silahların kontrol altına alınması ve kullanımının sınırlandırılması konusunda büyük adımlar atılmasını sağlamıştır.
© 2025, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
