Türkiye’nin siyasi tarihine damgasını vuran birçok gizli örgüt ve yapılanma, ülkenin kaderini belirleyen kritik olaylarda önemli roller oynamıştır. Bu yapılanmalar, zaman zaman ordu, bürokrasi ve siyaset sahnesinde etkili olmuş, ülkede darbelere, askeri muhtıralara ve siyasi krizlere yol açmıştır. Aşağıda, 27 Mayıs İhtilali, 1971 Muhtırası öncesi sağ ve sol fraksiyonlar, Kontrgerilla, Ergenekon ve Fethullah Gülen terör örgütünün (FETÖ) paralel devlet yapılanması gibi grupların etkileri, oluşumları ve tasfiyeleri incelenmiştir.
1. 27 Mayıs 1960 İhtilali ve Cunta
Tarihsel Bağlam ve Oluşum:
27 Mayıs 1960 İhtilali, Türk Silahlı Kuvvetleri içindeki bir grup subayın Demokrat Parti iktidarını devirmesiyle sonuçlanmıştır. Bu cunta, ordunun bünyesinde oluşan genç subaylar grubu tarafından yönetildi. 1950-1960 yılları arasında Demokrat Parti’nin otoriterleşen yönetimi, ekonomik kriz ve halkın artan memnuniyetsizliği, ordunun bir kısmında hoşnutsuzluk yarattı.
Kimlerden Oluştu:
Cunta, başını Alparslan Türkeş gibi milliyetçi subayların çektiği, farklı siyasi eğilimlere sahip askerlerden oluşan bir grup tarafından kurulmuştur. Milli Birlik Komitesi adı altında toplanan bu grup, anayasa düzenini değiştirme amacını taşımaktaydı. Cuntanın amacı, Türkiye’yi daha demokratik bir yapıya kavuşturmak olsa da, bu süreç sonunda Demokrat Parti liderleri Yassıada Mahkemelerinde yargılandı ve Başbakan Adnan Menderes idam edildi.
Tasfiye:
27 Mayıs cuntasını yöneten Milli Birlik Komitesi zamanla iç çekişmelere maruz kaldı ve ordunun üst kademeleri tarafından desteklenmeyen bazı subaylar tasfiye edildi. Alparslan Türkeş gibi isimler sürgüne gönderildi.
2. 1971 Muhtırası Öncesi Sağ ve Sol Fraksiyonlar
Tarihsel Bağlam ve Oluşum:
1960’ların sonunda Türkiye, sosyal ve siyasi gerilimlerin zirveye ulaştığı bir dönemden geçiyordu. Sol görüşlü gruplar, özellikle öğrenci hareketleri ve işçi sınıfı mücadelesi içinde örgütlenirken, sağda ise milliyetçi ve muhafazakar gruplar oluşmaktaydı. Sol kesimde Türkiye Halk Kurtuluş Ordusu (THKO) ve Türkiye Halk Kurtuluş Partisi-Cephesi (THKP-C) gibi yapılar, sağ kesimde ise Komünizmle Mücadele Dernekleri ve Ülkü Ocakları gibi milliyetçi yapılanmalar ortaya çıktı.
Kimlerden Oluştu:
Sol fraksiyonlar genellikle üniversitelerde örgütlenen öğrenciler, entelektüeller ve işçi sınıfından destek buluyordu. Mahir Çayan, Deniz Gezmiş gibi isimler bu hareketlerin öncüleri olarak öne çıktı. Sağ kesimde ise, özellikle milliyetçi ve muhafazakar ideolojiler etrafında toplanan gençlik hareketleri ve sivil toplum kuruluşları etkili oldu. Alparslan Türkeş’in liderliğinde şekillenen milliyetçi hareket de bu dönemde önemli bir rol oynadı.
Tasfiye:
1971 Askeri Muhtırası sonrasında sol ve sağ fraksiyonlar sert bir şekilde bastırıldı. Sol hareketlerin liderleri yakalanarak idam edildi ya da cezaevine gönderildi. Sağda ise milliyetçi yapılar devlet desteğiyle varlıklarını korumaya devam etti. Ancak iç çatışmalar ve 12 Eylül 1980 darbesi sonrasında her iki kesim de ciddi oranda zayıflatıldı.
3. Kontrgerilla
Tarihsel Bağlam ve Oluşum:
Kontrgerilla, Soğuk Savaş döneminde NATO üyesi ülkelerde kurulan ve Komünizme karşı mücadele amacı taşıyan bir yapılanmadır. Türkiye’de bu yapı, resmi adıyla Seferberlik Tetkik Kurulu olarak bilinir. Ancak halk arasında bu örgüt, “derin devlet” olarak anılmıştır. Kontrgerilla’nın amacı, özellikle 1960’lı ve 1970’li yıllarda sol hareketlerin güçlenmesini önlemek ve gerektiğinde gizli operasyonlar düzenlemektir.
Kimlerden Oluştu:
Kontrgerilla, askeri ve sivil unsurlardan oluşan gizli bir yapıydı. NATO’nun desteğiyle kurulan bu yapı, askeri personel, istihbarat görevlileri ve sivil unsurları içeriyordu. Özellikle, sol hareketlerin güçlü olduğu bölgelerde operasyonlar düzenleyerek, komünizm tehdidine karşı mücadele etmek amacıyla gizli faaliyetlerde bulundular.
Tasfiye:
Kontrgerilla’nın varlığı resmi olarak hiçbir zaman kabul edilmemiştir, bu yüzden de tasfiye edilmesi ya da ortadan kaldırılması gibi bir süreç resmen belgelenmemiştir. Ancak 1990’larda Susurluk Kazası sonrasında derin devlet yapılanmalarına dair tartışmalar artmış ve bazı unsurların ifşa edilmesiyle bu yapı zayıflamıştır.
4. Ergenekon
Tarihsel Bağlam ve Oluşum:
2000’li yılların başında, özellikle AK Parti hükümeti döneminde gündeme gelen Ergenekon yapılanması, devlet içinde yer aldığı iddia edilen bir “derin devlet” organizasyonu olarak tanımlandı. Bu yapı, hükümete karşı darbe planladığı ve devleti kontrol altına almak için illegal faaliyetlerde bulunduğu iddiasıyla yargılandı.
Kimlerden Oluştu:
Ergenekon yapılanması içinde, yüksek rütbeli askerler, akademisyenler, medya mensupları ve çeşitli sivil unsurların bulunduğu iddia edildi. Ergenekon soruşturmaları kapsamında çok sayıda kişi tutuklandı ve uzun yargı süreçleri yaşandı.
Tasfiye:
Ergenekon davaları sonucunda birçok üst düzey isim hapis cezasına çarptırıldı. Ancak 2016 yılı sonrası gelişen süreçte, bu davaların siyasi olduğu ve delillerin manipüle edildiği iddialarıyla birçok kişi beraat etti. Ergenekon soruşturmaları ve davaları hala tartışmalı bir konu olarak gündemde yer almaktadır.
5. Fethullah Gülen Terör Örgütü (FETÖ) ve Paralel Devlet Yapılanması
Tarihsel Bağlam ve Oluşum:
FETÖ, Fethullah Gülen liderliğinde kurulan ve başlangıçta eğitim ve dini faaliyetler üzerinden örgütlenen bir hareketti. Ancak 1980’lerden itibaren bürokraside, özellikle yargı ve emniyet gibi kritik kurumlarda kadrolaşmaya başladı. FETÖ, devlete paralel bir yapı kurarak, kritik karar mekanizmalarını ele geçirmeye çalıştı. 15 Temmuz 2016’da gerçekleştirilen darbe girişimi, bu yapının devleti tamamen ele geçirme çabalarının zirvesiydi.
Kimlerden Oluştu:
FETÖ, eğitim kurumları, medya, iş dünyası ve bürokrasi içerisinde güçlü bir örgütlenme ağına sahipti. Özellikle askeriye, emniyet ve yargı içinde örgütlenerek devlet içinde etkin bir güç haline geldi.
Tasfiye:
15 Temmuz 2016 darbe girişiminin başarısızlıkla sonuçlanmasının ardından FETÖ’ye karşı geniş çaplı bir tasfiye operasyonu başlatıldı. Yüz binlerce kamu görevlisi görevden alındı, on binlerce kişi tutuklandı ve yargılandı. FETÖ, terör örgütü ilan edilerek Türkiye genelinde ve uluslararası alanda etkisiz hale getirilmeye çalışıldı.
6. Dikey Devlet Yapılanması
FETÖ sonrası oluşan boşluğun doldurduğuna inandığım ve devlet kademelerine sızdığına inandığım hayali bir yapılanmayı ifade edip tanımladığım bir oluşumdur. Daha önce kaleme aldığım bu yapılanmayı incelediğim düşünce fırtınası yazımı aşağıda bulabilirsiniz:
Sonuç
Türkiye’de 20. yüzyıl boyunca siyasi ve bürokratik süreçlere damgasını vuran gizli yapılanmalar, ülkenin iç ve dış politikasında derin etkiler bırakmıştır. 27 Mayıs cuntasından FETÖ’ye kadar, bu grupların varlığı, ülkede istikrarsızlık yaratarak, toplumun demokrasi ve hukuk devletine olan güvenini zedelemiştir.
© 2024, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
