OHAL (Olağanüstü Hâl) ve Türkiye’deki Uygulamaları
Giriş:
1982 Askeri Darbesi’nin ardından kabul edilen Anayasa ile hayatımıza giren Olağanüstü Hal (OHAL), 1983’te yasalaştı. 1987 ile 2002 yılları arasında toplamda 13 ilde OHAL ilan edildi. 20 Temmuz 2016’da bizzat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ilan edilen OHAL Türkiye genelinde ilan edilen ilk OHAL olma özelliğini taşımıştı.
OHAL’in İlan Edilme Durumları
“Olağanüstü Hal” kavramı genel olarak ülkede ortaya çıkan kriz durumlarını yönetmek amacıyla Anayasa’da bu yönde alınacak karar ve uygulamaların genel tanımını ifade eder. Anayasa’da 119. Madde OHAL uygulamasının hangi durumlarda uygulanacağını konu alır.
Anayasa’nın 119. Maddesi’ne göre OHAL kararı iki şekilde alınabilir.
- Birincisi; salgın hastalıklar, tabii afet veya ağır ekonomik bunalım halleri; ikincisi ise şiddet olaylarının yaygınlaşması ve kamu düzeninin ciddi şekilde bozulması sonucu bu karar alınır.
- Bunun dışında 120. Madde ve 121. Maddeler de olağanüstü hal uygulamasıyla ilişkilidir. Özellikle 120. Madde toplumda artan şiddet olayları ve kamu düzeninin bozulması meselesini ele alır.
Türkiye’de Olağanüstü Hal Tarihi
OHAL dönemini başlatan karar 1987’de iktidardaki Anavatan Partisi ve Başbakan Turgut Özal tarafından alınmıştı.
2002’den bu yana Türkiye’nin gündeminden çıkmış olan olağanüstü hâl (OHAL) uygulaması, 15 Temmuz 2016 darbe girişiminin ardından tekrar yürürlüğe sokulmuştu.
Daha önce hiç ülke genelinde ilan edilmemiş olan OHAL, güneydoğu bölgeleri ve PKK’ya karşı yürütülen operasyonlarla özdeşleşmiş bir uygulamaydı.
1982 Anayasasında temelleri atılan ve 1983’te yasalaşan OHAL kanunu, 1987 yılından 2002 yılına kadar toplam 15 yıl boyunca, süresi 46 kez Meclis kararıyla uzatılarak doğu ve güneydoğu illerinde uygulanmıştı.
OHAL dönemini başlatan karar ise 1987’de iktidardaki Anavatan Partisi ve Başbakan Turgut Özal tarafından alınmıştı.
15 yıllık dönemde toplam 13 ili kapsayan OHAL bölgesi ilan edilmiş, gerekçe olaraksa ‘Artan terör olayları’ gösterilmişti.
OHAL ilk etapta Bingöl, Diyarbakır, Elazığ, Hakkari, Mardin, Siirt, Tunceli ve Van’da geçerli olmuş, daha sonra bu listeye Adıyaman, Bitlis ve Muş mücavir (Komşu) iller olarak eklenmişti.
1990’da il olan Batman ve Şırnak da OHAL bölgesine dahil edilen son iki ildi.
OHAL’in Sona Erişi
1994’ten itibaren OHAL bölgesinin kapsamı daraltılmaya başlandı.
Önce Bitlis, OHAL’in komşu ili haline getirildi ardından da Elazığ OHAL kapsamından çıkarılan ilk il oldu.
Kasım 2002 yılına gelindiğinde OHAL sadece Diyarbakır ve Şırnak’ta geçerliydi.
Adalet ve Kalkınma Partisi’nin (AKP) kurduğu ilk hükümetin gerçekleştirdiği öncelikli icraatlerden birisi 15 yıllık OHAL sürecini bu iki şehirde de sonlandırmak olmuştu.
20 Temmuz 2016’da ise bizzat Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan tarafından ilan edilen OHAL ise Türkiye genelinde ilan edilen ilk OHAL olma özelliğini taşımaktadır.
OHAL Eleştirileri:
OHAL uygulamaları, genellikle ulusal güvenlik ve kamu düzeninin sağlanması amacıyla başlatılmış olsa da, bu durum sıkça eleştirilmiş ve insan hakları ihlallerine yol açtığı iddia edilmiştir. OHAL’in eleştirilen yönleri şunlardır:
- Demokratik Hak ve Özgürlüklerin Kısıtlanması: OHAL dönemlerinde, ifade özgürlüğü, toplanma özgürlüğü gibi temel hak ve özgürlükler kısıtlanmıştır.
- Hukukun Üstünlüğünün Zayıflaması: OHAL kapsamında çıkarılan Kanun Hükmünde Kararnameler (KHK) ile yargı yetkisi sınırlandırılmış ve hukukun üstünlüğü zedelenmiştir.
- İnsan Hakları İhlalleri: OHAL dönemlerinde gözaltına alma, tutuklama ve yargılama süreçlerinde insan hakları ihlalleri yaşanmıştır.
- Güç İstismarı: OHAL yetkilerinin bazı kişiler tarafından keyfi olarak kullanıldığı ve bu durumun suistimallere yol açtığı endişesi dile getirilmiştir.
Sonuç:
OHAL, Türkiye tarihinde önemli bir yer işgal etmiş ve birçok dönemde kullanılmıştır. OHAL uygulamaları, ulusal güvenlik ve kamu düzeni açısından bazı faydalar sağlayabilse de, demokratik hak ve özgürlükler açısından riskler de taşımaktadır. Bu nedenle, OHAL’in ancak son çare olarak ve demokratik denetim altında kullanılması önemlidir.
© 2024, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
