Ekstra-territoryal, “ekstraterritorialite”, “ekstra-territoryalite”, “ekstraterritorialite” veya “ekstra-territoryalite” şeklinde de ifade edilebilir. Tam olarak Türkçeye belki “üstünlüklü topraksallık” olarak çevrilebilir. Bu kavram, bir devletin kendi toprakları dışında, başka bir devletin topraklarında veya uluslararası sularda egemenlik haklarını kullanmasıdır. Bir devletin sınırları dışında, kendi topraklarına ait olan veya etki alanına giren bir durumu ifade eder. Yani, bu kavram, bir ülkenin sınırları dışında meydana gelen olayları veya etkileri tanımlar. Bu kavram genellikle hukuk, politika ve uluslararası ilişkiler bağlamında kullanılır.
Ekstra-territoryal, kısaca bir devletin kendi toprakları dışında, başka bir devletin topraklarında veya uluslararası sularda egemenlik haklarını kullanmasıdır. Bu durum, genellikle diplomatik misyonlar, askeri üsler ve uluslararası kuruluşlar için geçerlidir.
Ekstra-territoryal kavramının temelinde, devletlerin uluslararası ilişkilerde egemenlik eşitliği ilkesi yer almaktadır. Bu ilke uyarınca, her devlet kendi toprakları dışında da egemenlik haklarını kullanabilir. Ancak, bu haklar diğer devletlerin egemenlik haklarını ihlal etmemelidir.
Ekstra-territoryalin en yaygın örneği diplomatik misyonlardır. Diplomatik misyonlar, bir devletin başka bir devlette bulunan temsilcilikleridir. Diplomatik misyonların binaları ve toprakları, misafir devlet tarafından ekstraterritorial olarak kabul edilir. Bu nedenle, misafir devlet, diplomatik misyonun binalarına ve topraklarına girme ve arama yapma hakkına sahip değildir.
Askeri üsler de ekstra-territoryal kavramının bir örneğidir. Askeri üsler, bir devletin başka bir devlette bulunan askeri tesisleridir. Askeri üslerin toprakları, üssü kuran devlet tarafından ekstra-territoryal olarak kabul edilir. Bu nedenle, üssü kuran devlet, üssün topraklarında kendi yasalarını uygulama hakkına sahiptir.
Uluslararası kuruluşlar da ekstra-territoryal kavramının bir örneğidir. Uluslararası kuruluşlar, birden fazla devletin ortaklaşa kurduğu kuruluşlardır. Uluslararası kuruluşların binaları ve toprakları, kuruluşu oluşturan devletler tarafından ekstraterritorial olarak kabul edilir. Bu nedenle, kuruluşu oluşturan devletler, kuruluşun binalarına ve topraklarına girme ve arama yapma hakkına sahiptir.
Ekstra-territoryalin bazı örnekleri şunlardır:
- Bir yabancı diplomatın, Türkiye’deyken Türk polisi tarafından tutuklanamaması
- Bir Amerikan askeri üssünün, Türkiye’deyken Türkiye yasalarına tabi olmaması
- Bir Birleşmiş Milletler binasının, New York’tayken ABD yasalarına tabi olmaması
Ekstra-territoryalite, uluslararası ilişkilerde önemli bir kavramdır. Bu kavram, devletlerin kendi egemenlik haklarını korumalarına ve uluslararası işbirliğini geliştirmelerine yardımcı olmaktadır.
Ekstra-territoryal kavramının uygulandığı alanlar
1. Hukuk:
- Uluslararası Hukuk: Bir ülkenin hukuk sistemi, genellikle sınırları içinde geçerlidir, ancak uluslararası ilişkilerde bu durum değişebilir. Örneğin, bir ülkenin vatandaşı yurtdışında bir suç işlediğinde, bu durumu ele almak için uluslararası hukuk normları devreye girebilir.
- Ticaret Hukuku: Bir ülkenin yaptırımları veya ticaret politikaları, o ülkenin sınırları dışındaki işlemleri de etkileyebilir. Bir ülke, kendi sınırları dışındaki bir şirketin faaliyetlerini düzenlemeye veya vergilendirmeye çalıştığında, bu durum ekstra-territoryal etki olarak adlandırılabilir.
2. Politika:
- Uluslararası İlişkiler: Bir ülkenin dış politikası, sadece kendi sınırları içinde değil, aynı zamanda uluslararası sahnede de etkili olabilir. Örneğin, bir ülke diğer ülkelerin iç işlerine müdahale etmeye çalıştığında veya kendi çıkarlarını diğer ülkelerde korumaya çalıştığında, bu durum ekstra-territoryal politika olarak değerlendirilebilir.
3. Ekonomi:
- Yaptırımlar: Bir ülke, başka bir ülkenin içişlerine müdahale etmek veya belirli bir politikayı değiştirmesi için yaptırımlar uygulayabilir. Bu durumda, yaptırımlar ekstra-territoryal etkiye sahip olabilir çünkü hedef ülkedeki şirketleri, bireyleri ve ticaret faaliyetlerini etkileyebilir.
Örnekler:
- Amerika’nın İran’a yönelik yaptırımları, ABD’nin sınırları dışında İran’ın ekonomik faaliyetlerini etkileyerek bir ekstra-territoryal etki yaratmaktadır.
- Uluslararası mahkemelerde yargılanan savaş suçluları, işledikleri suçların yer aldığı ülkeler dışında bir yerde yargılanabilirler, bu da ekstra-territoryal hukuki bir durumu temsil eder.
Bu örnekler, ekstra-territoryal kavramının farklı alanlarda nasıl kullanılabileceğini göstermektedir. Bu durumlar genellikle uluslararası ilişkilerde, ticarette ve hukukta karşımıza çıkar, ve bir ülkenin sınırları dışında etkiler yaratır.
© 2023, Bedri Yılmaz.
BedriYilmaz.com by Bedri Yılmaz is licensed under Attribution-NonCommercial-NoDerivatives 4.0 International
